میله های قفسم را نشمارم چه کنم ؟

میله های قفسم را نشمارم چه کنم ؟

(تاملی در شعر و زندگی سید حسن حسینی)

علی سلیمانی

به آن چه در تذکره ها می آید نباید بسنده کرد، گاه در زندگی و احوال هنرمندان اتفاقاتی وجود دارد که در هیچ تذکره ی نمی گنجد. سید حسن حسینی متولد 1335 در سلسبیل تهران است. دیپلم طبیعی (تجربی) گرفت و لیسانس تغذیه را از دانشگاه مشهد را دریافت نمود، اما به سبب دلبستگی هایی که به ادبیات داشت کارشناسی ارشد و دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی ادامه داد. به زبان عربی مسلط بود و با زبان های انگلیسی و ترکی آشنایی داشت.

فعالیت ادبی خود را به طور جدی در سال 1352 آغاز کرد و شعر هایش در مجله فردوسی به چاپ می رسیدند. مجله فردوسی از مجلات قدیمی سیاسی فرهنگی بود که سال ها به صورت هفته نامه به چاپ رسید و به شعر نو نیز می پرداخت.

سید حسن حسینی با پیروزی انقلاب به حوزه اندیشه و هنر اسلامی (با نام فعلیِ حوزه هنری) آمد. این نهاد به تازگی تاسیس شده بود و سید حسن حسینی و قیصر امین پور مسئول امور شعر آن شدند. در سال 1359 سرباز شد و مسئولیت هایی در رادیو ارتش به عهده گرفت و سال ها در رادیو ارتش به فعالیت ادامه داد. بنا به اختلافاتی که در سال 1366 بین مدیریت وقت حوزه هنری و هنرمندان پدید آمد سید حسن حسینی و جمعی از شاعران و هنرمندان دیگر همچون قیصر امین پور از ادامه همکاری با حوزه خودداری کردند. پس از آن دکتر حسینی در دانشگاه الزهرا مشغول به تحصیل شد و در سال 1378 نیز در رادیو مشغول به کار شد و سر انجام در نهم فرودین 1383 رخ در نقاب خاک کشید. در همین سال در همایش چهره های ماندگار این شاعر و پژوهشگر ادبی مورد تجلیل قرار گرفت. از سید حسن حسینی آثار زیر به جای مانده است :

• هم‌صدا با حلق اسماعیل (شعر، سال ۱۳۶۳ انتشارات سوره مهر)
• براده‌ها (مجموعه‌ای از تأملات اجتماعی و ادبی، سال ۱۳۶۵انتشارات سوره مهر)
• بیدل، سپهری و سبک هندی (پژوهشی در زمینهٔ سبک‌شناسی، سال ۱۳۶۷)
• گنجشک و جبرئیل (شعر، سال ۱۳۷۰ نشر افق)
• مشت در نمای درشت (مقایسهٔ ادبیات و سینما از طریق معانی و بیان، سال ۱۳۷۱)
• گزیدهٔ شعر جنگ و دفاع مقدس (شعر، انتشارات سوره مهر)
• نوش‌داروی طرح ژنریک (شعر طنز، انتشارات سوره مهر)
• طلسم سنگ (نثرهای عاشورایی، انتشارات سوره مهر)
• شقایق نامه
• در ملکوت سکوت (شعر)
• از شرابه‌های روسری مادرم (شعر، انتشارات انجمن شاعران ایران)
• سفرنامهٔ گردباد (شعر، انتشارات انجمن شاعران ایران)

ترجمه:

• حمام روح (ترجمهٔ گزیده‌ای از آثار جبران خلیل جبران، سال ۱۳۶۴)
• نگاهی به خویش (مصاحبه با شاعران و نویسندگان معاصر عرب، همراه با موسی بیدج)

آن چه سید حسن حسینی را در میان هم نسلان خود متمایز می کند دید پژوهشگرانه اوست؛ نکته ای که در آن سال های ابتدای انقلاب برای جامعه ادبی بسیار حیاتی بود. به عبارتی با پیروزی انقلاب افرادی چون سید حسن حسینی توانستند پایه های محکمی از لحاظ تئوریک برای شعر انقلاب بوجود آورند و از این رو می توان گفت جریان شعر انقلاب تا حدود زیادی مدیون ادیبانی چون سید حسن حسینی، قیصر امین پور و سلمان هراتی ست. این شاعران چراغ راهنمایی برای شاعران نسل بعد بودند.

از دیگر ویژگی های ادبی سید حسن حسینی دید صحیح منتقدانه وی است، این دید اصلاح گر خود را در کتاب هایی چون گزیده شعر جنگ و دفاع مقدس آشکار می شود آن جا که در تهیه این گزیده تنها به جمع آوری شعرها اکتفا نمی کند و در کنار هر شعر چند خطی می نویسد و صراحت این نوشته ها باعث می شود که مخاطب این نقد را بپذیرد. به جرات می توان گفت بهترین گزیده شعر دفاع مقدسی که به چاپ رسیده است کتاب سید حسن حسینی ست.

سید حسن حسینی به معنای واقعی کلمه یک اندیشمند اسلامی ست. در کتاب های نظری اش چون «مشت در نمای درشت» می توان به اشراف او بر سینما در عین حال توجه به ویژگی های هنر دینی اشاره کرد.

و اما شعر، سید حسن حسینی در شاعری توانست قالب های سنتی و نو را بیازماید و به طور قطع می توان گفت در هر دو حیطه موفق بوده و آثار ماندگاری را خلق کرده است. هر چند اشعار کلاسیک وی زیاد نیست ولی همین تعداد بر جای مانده موید این قضیه است که سید حسن حسینی شاعری توانمند و آشنا به ظرفیت های شعر کلاسیک است. شعر های کلاسیک او در قالب های غزل، مثنوی و رباعی بسیار درخشان اند به نوعی که بعضی از شاعر های او زمزمه مردم است، بدون اینکه بدانند شاعر این شعر کیست، مانند رباعی های شور انگیز او مثل :

کس چون تو طریق پاکبازی نگرفت

با زخم نشان سرفرازی نگرفت

زین پیش دلاورا کسی چون تو شگفت

حیثیت مرگ را به بازی نگرفت

و یا:

ای دست تو سازنده ی دل های بزرگ

ای عشق نوازنده ی دل های بزرگ

من منتظرم تو را.. که تشریف غمت

داغی است برازنده ی دل های بزرگ

اما در شعر نیمایی و سپید شعر را وسیله ای برای بیان و ارائه دیدگاه های خود قرار می دهد و البته که از شاعرانگی غافل نمی شود. کتاب «نوش‌داروی طرح ژنریک» یکی از موفق ترین کتاب های شعر اجتماعی ماست و مانند شعر های کتاب «از نخلستان تا خیابان» علیرضا قزوه نمونه ی موفق شعر انتقادی ست. در این کتاب سید حسن حسینی با زبان طنز نقد هایی را ارائه می کند و به گونه ای این کتاب سرمشق کتاب های طنز در دوره های بعدی بود.

شعر های سپید او شعر هایی عمیق با درونمایه های بلند است. برای مثال شعر معروف عاشورایی او می توان نمونه ی موفق شعر سپید دینی دانست.

به گونه ماه

نامت زبانزد آسمان ها بود

و پیمان برادری ات

با جبل نور

چون آیه های جهاد

محکم

تو آن راز رشیدی

که روزی فرات

بر لبت آورد

و ساعتی بعد

در باران متواتر پولاد

بریده بریده

افشا شدی

و باد

تو را با مشام خیمه گاه

در میان نهاد

و انتظار در بهت کودکانه حرم

طولانی شد

تو آن راز رشیدی

که روزی فرات

بر لبت آورد

و کنار درک تو

کوه از کمر شکست

در پایان باید گفت سید حسن حسینی یک ادیب تمام عیار است. در شعر و پژوهش و نثر آن هم با رویکرد دینی و انقلابی موفق عمل کرده است و قطعا جامعه ی ادبی در سال های بعد ثمرات رویکرد پسندیده ی شاعرانی از قبیل سید حسن حسینی را خواهد دید.