دانشنامه همدان از مرجع سازی تا پیوند جوانان با گذشته تاریخی و فرهنگی
رئیس حوزه هنری استان همدان در تشریح اهداف تهیه دانشنامه همدان از تدوین و ارائه پشتوانه و مرجعی علمی و پژوهشی برای توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی استان سخن گفت و افزود: در کنار سایر اهداف می توان به پیوند جوانان با گذشته تاریخی و فرهنگی خود و تهیه مواد خام برای خلق آثار جدید فرهنگی و هنری مانند فیلم، موسیقی، نمایش و غیره نیز اشاره کرد.
دانشنامه استان همدان، یک پروژه گروهی است که به بررسی تاریخ، تمدن، فرهنگ و هنر استان همدان می‌پردازد و همه جنبه های تاریخ و فرهنگ این حوزه تمدنی را ازجمله ادبیات، زبان، عرفان، فرهنگ و غیره پوشش می‌دهد و در روزگاری که سندهای تاریخی و کتب معتبر به ویژه در حوزه های مذکور جایشان خالی است؛ به‌سان چراغی روشن پیشِ روی افراد به‌خصوص جوانان قرار داده شده است.
حال در این زمینه، برآن شدیم تا گفت‌و‌گویی با رئیس حوزه هنری استان همدان ترتیب دهیم تا نحوه ورود به تهیه دانشنامه همدان، اهداف، اقدامات در این مسیر و برنامه‌های پیش رو را جویا شویم که در ادامه آن را می‌خوانید:
سیدمحمدباقر حسینی‌سیر در این گفت و گو در ابتدا به بیان تاریخچه حوزه هنری استان همدان پرداخت و گفت: حوزه هنری استان، در تابستان 1381 (با پشتوانه غنی و گسترده «حوزه هنری انقلاب اسلامی کشور» در عرصه هنر متعهد از ابتدای انقلاب تاکنون فعالیت مستقلِ استانی و رسمی خود را آغاز کرد.
وی با تصریح بر اینکه فضاهای موجود حوزه هنری استان همدان شامل یک ساختمان اداری و فرهنگی، خانه هنرمندان سوره، سینماها، فروشگاهها است، مطرح کرد: سینماها و فروشگاهها توسط حوزه هنری استان همدان بازسازی و یا ایجاد شد که در ادامه، مسئولیت آن را مؤسسه بهمن سبز بر عهده گرفت.
رئیس حوزه هنری استان همدان در تشریح فعالیت های شاخص حوزه هنری استان، به برگزاری بیش از چهار هزار و 64 کارگاه و اردوهای عمومی و تخصصی، به منظور رشد و شکوفایی هنرمندان اشاره کرد و گفت: راهاندازی و فعالیت مداوم خانه ها و کارگاه های هفتگی، ماهانه و فصلی پایه در رشته های داستاننویسی، شعر، عکاسی، نقاشی، خوشنویسی، نمایش، موسیقی و غیره، تولید بیش از 630 اثر ادبی و هنری شامل کتاب، آلبوم، لوح فشرده، نمایش، اثر تجسمی، فصل‌نامههای تخصصی و غیره، برگزاری 314 دوره نمایشگاه، برگزاری بیش از 648 نشست و برنامه های ویژه، همایش و جشنواره، بیش از 173 هزار نفر ساعت آموزش، پیشبینی 110 جلد کتاب در قالب پروژه بزرگ تاریخ شفاهی انقلاب و دفاع مقدس، برپایی 82 برنامه ویژه انقلاب و دفاع مقدس در زمینه شب خاطره، صبح خاطره و عصر خاطره و غیره از جمله این فعالیت ها است.
حسینی سیر در تشریح این موضوع به اقداماتی دیگر در فضای مجازی و بازتاب رسانهای فعالیت‌ها و تهیه 16 شماره سالنامه داخلی «در آینه رسانهها» نیز اشاره کرد.
وی در ادامه گفت‌و‌گو یکی از برنامه‌ها را پیشبینی تولید 300 اثر در قالب دانشنامه فرهنگ و تمدن مشاهیر استان همدان مطرح کرد و گفت: در حال حاضر، 138 اثر در مراحل مختلف در این زمینه می باشد.
رئیس حوزه هنری استان همدان با تصریح بر اینکه تولید این آثار در کنار کارهای اصلی حوزه هنری چون برگزاری کارگاه های هنری و ادبی، آثار تولیدی دیگری در زمینه‌های پایداری، شعر و داستان، تجسمی، موسیقی، تئاتر، فیلم‌های کوتاه، مستندهای بلند و نیمه بلند، مجلات ... و برگزاری برنامه‌هایی چون عصر خاطره، جشن‌های فصلی ...، در نوع خودش کم نظیر است.
مدیر دانشنامه استان همدان با بیان اینکه تولید آثاری در قالب دانشنامه همدان، بحثی جدید بود که آن را از 6 سال پیش آغاز کرده‌ایم، مطرح کرد: این اقدام در این راستا بود که کارهای جدیدی راجع به تاریخ و تمدن همدان به انجام برسد چراکه وظیفه اصلی در این زمینه با سازمان های دیگری چون میراث فرهنگی، دانشگاه ها، شهرداری و غیره بود اما در این زمینه اقداماتی صورت نگرفته و همکاری ها در این مسیر مناسب نبود تا اینکه در سال 1394، از سوی سازمان مدیریت و استانداری، چراغ سبزی نشان داده شد و اقداماتمان را در این مسیر آغاز کردیم.
مدیر مرکز همدان شناسی ادامه داد: فرهنگ، تمدن و مشاهیرِ هر ملت، شناسنامه‌ای تاریخی از سرگذشت آن ملت است که شناخت اوضاع و احوال پیشینیان را در پی دارد؛ شناختی که افروختن چراغ عبرت از افق‌های دور و نزدیک است.
وی با بیان اینکه شناخت تاریخ و فرهنگ ایران، به ویژه تاریخ مناطق مختلف آن، سهل و ممتنع است؛ اظهار کرد: اگرچه تلاش های بسیاری شده و از دیرباز در کنار تاریخ‌های عمومی، تاریخ‌های محلی نیز به سهولت در دسترس بوده است (از قبیل تاریخ مکه، تاریخ مدینه، تاریخ دمشق، تاریخ اصفهان، تاریخ بیهق، تاریخ یزد، تاریخ نایین، تاریخ هرات، تاریخ نیشابور، تاریخ جرجان وغیره)؛ اما کافی نیست.
سید محمدباقر حسینی خاطرنشان کرد: این‌گونه کتاب ها، با انبوه اطلاعات ویژه خود، در حقیقت شرح و تفسیری بر تاریخ های عمومی به‌شمار می‌روند.
وی با اشاره به اینکه هنوز در زبان فارسی، شناخت نامه و فرهنگی جامع که دارای همه ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی تمام مناطق ایران، همراه با تعبیرات، اصطلاحات، لغات و کاربردهای موردی و محلی باشد، موجود نیست؛ چه درباره ایران پیش از اسلام که گاهواره تمدن غرب و شرق بوده است و چه درباره دوران اسلامی که دینِ نو در جان‌ودل مردم ایران راه یافت و تمدنی نوین و جهانی برپا شد، تصریح کرد: از خصوصیات دانش نامه های مناطق مهم فرهنگی ایران، گردآوری و نگاهداشت عناصر و مواد این فرهنگ جامع است.
رئیس حوزه هنری استان همدان در پاسخ به اینکه آیا هدف اصلی در زمینه تهیه «دانشنامه استان همدان» مرجع‌سازی بوده است، مطرح کرد: در دورانی که واقعیت غالباً قلب شده و با وجود گردش آزاد و حجیم اطلاعات، دسترسی به منابع صحیح اطلاعاتی محدود است؛ تهیه دانش نامه برای مناطق مختلف ایران به ویژه همدان که قدمت تاریخی و اصالت فرهنگی دارد، حرکتی شایسته است.
حسینی‌سیر ادامه داد: «دانشنامه استان همدان» مجموعه ای از مدخل ها و عناوین گوناگون با قدر جامع «همدان» است که به قلم پژوهشگران و متخصصان به نگارش درآمده و در آن نسبت به موضوعِ مورد تحقیق، بر تحقیق میدانی و مطالعات کتابخانه ای تکیه شده است. این مجموعه می تواند با بهره‌مندی از استعدادهای محلی، زمینه ساز حرکتی علمی، پژوهشی و هنری در میان پژوهشگران و هنرمندان استان باشد.
وی با تأکید بر اینکه شناخت مشاهیر منطقه و نقش تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن، از دیگر فواید این مجموعه است، یادآور شد: «دانشنامه استان همدان»، همراه با تحلیل و چرایی وقایع و داده ها، گذشته ای را تصویر می‌کند که چراغِ راه آینده است و می‌کوشد نسل معاصر را با نقش پیشتاز همدان، از جنبش فرهنگی و اجتماعی منتهی به مشروطه و سپس جنبش ملی کردن نفت، آنگاه مبارزات منتهی به انقلاب اسلامی آشنا سازد و نقش آفرینی ایثارگران این استان را در جنگ تحمیلی هشت ساله باز نماید.
مدیر دانش نامه استان همدان در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه همدان، مشهور به دارالمؤمنین، نخستین پایتخت تاریخ و تمدن ایران، سابقه ای دیرینه در فرهنگ، تاریخ و تمدن در ایران و جهان دارد، گفت: محورهای پژوهشی و مطالعاتی در حوزه‌های جغرافیای انسانی و طبیعی، جغرافیای تاریخی و سیاسی، شخصیت های تأثیرگذار علمی، ادبی، سیاسی و فلسفی، نیز مردم‌شناسی، هنرهای سنتی، آیین‌ها و باورداشت‌ها، زبان و گویش ها، بناهای تاریخی، جاذبه‌های گردشگری، چهره ها و مشاهیر، جنبش های اجتماعی و تاریخی استان همدان و غیره با تأکید ویژه بر فرهنگ و تمدن اسلامی ظرفیت فراوان دارد و می‌توان در این محورها و دیگر حوز ه‌های نو به آفرینش آثار مکتوب و فرآورده‌های هنری و آموزشی برآمده از آن، دست یافت.
رئیس حوزه هنری استان همدان در تشریح تعریف، مراحل و محصولات «دانشنامه فرهنگ، تمدن و مشاهیر استان همدان» عنوان کرد: «دانشنامه فرهنگ، تمدن و مشاهیر استان همدان» مجموعه ای کامل برای شناخت و معرفی پیشینه فرهنگی و تاریخی استان همدان است و سه دوره زمانی قبل از اسلام؛ دوران اسلامی؛ و دوران معاصر، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را در برمی‌گیرد و شامل بیش از 300 جلد کتاب و تعداد زیادی محصولات دیگر، در دو بخش است.
حسینی‌سیر، بخش اصلی را مدخل‌های الفبایی عنوان کرد و افزود: به روش دقیق علمی دانش‌نامه‌نویسی به‌صورت مدخل‌های الفبایی (پیشبینی 12 جلد فیروزهای در قطع رحلیِ سخت/گالینگور)؛ شامل: 1.مشاهیر دارای 2312 نام؛ 2.شهرها، روستاها، فضاها و اماکن، خوراک و پوشاک، آداب و رسوم، هنرهای صناعی، اصطلاحات عامیانه و غیره دارای 850 عنوان کلی و تعداد بیشماری مدخل در زیر هریک عنوان کرد.
وی، بخش دوم را نیز بخش پیوست و شامل چهار مرحله معرفی کرد و گفت: مرحله اول، «شناختنامه» است که در قالب کتابهایی در عناوین و موضوعات مختلف (به تعداد تقریبی 170 جلد؛ ر.ک: بند 13؛ هر کتاب در دو قطع وزیریِ سخت/گالینگور به رنگ آبی و رقعی ساده/شومیز) و مرحله دوم، «پیوست‌های هنری و ادبی»؛ مانند تولید فیلم، آلبوم موسیقی، عکس و مجموعه آثار هنرمندان در قالب کتاب های ضمیمه (در قطع های مختلف به رنگ قهوه ای) در موضوعات یاد شده و آثار ویژه کودکان و نوجوانان، همچنین نرم‌افزار چندرسانه ای، نرم‌افزار برای گوشی های تلفن همراه و غیره برای حضور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است.
رئیس حوزه هنری استان همدان با بیان اینکه مرحله سوم شامل «ترجمه»؛ تلخیص و ترجمه به سه زبان زنده دنیا، برای جذب گردشگران داخلی و خارجی و مرحله چهارم شامل «آرشیو»؛ تهیه و آرشیو اسناد، آثار، تصاویر و نسخ خطی ارزشمند درباره موضوعات دانشنامه و هم افزایی با دستگاه های مورد نظر و موزه های مرتبط جهت بهره برداری و بهره‌مندی تخصصی و بهتر از موزه ها است.
از مرجع‌سازی تا پیوند جوانان با گذشته تاریخی و فرهنگی
سید محمدباقر حسینی در تشریح اهداف اصلی این اقدامات و روند مطرح کرد: تدوین و ارائه پشتوانه و مرجعی علمی و پژوهشی برای توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی استان، گردآوری و طبقه بندی اسناد در حوزه های یادشده و تشکیل آرشیو و بانک اطلاعات برای موضوعات مختلف، ایجاد ارتباط و آشنایی بین پژوهشگران استان و بهره وری از دانش و خلاقیت های علمی آنان، تقویت بنیه علمی/ پژوهشی دانشوران، دانشجویان و فرهنگ دوستان در استان، صیانت علمی از تاریخ و تمدن ایرانزمین و فراهم آوردن امکان صیانت عملی از آن، شناساندن و ارتقای جایگاه فرهنگی و هنری استان در کشور و جهان ازجمله اهداف در این مسیر است.
وی خاطرنشان کرد: از سویی، پیوند جوانان با گذشته تاریخی و فرهنگی خود و تهیه مواد خام برای خلق آثار جدید فرهنگی و هنری مانند فیلم، موسیقی، نمایش و غیره موجب قدم نهادن در این مسیر شد.
رئیس حوزه هنری استان همدان، گستره «دانشنامه فرهنگ، تمدن و مشاهیر استان همدان» را گستره جغرافیایی استان همدان از قدیم تاکنون و تمام مناطق قومی و فرهنگی سطح استان دانست و افزود: تهیه این دانشنامه، با مسئولیت حوزه هنری استان همدان و همکاری، مشاوره و مشارکت نهادها و دستگاه های استان و مکان اجرای آن دبیرخانه موقت و دائم در دفتر دانشنامه استان همدان واقع در حوزه هنری استان همدان است.
وی، دوره زمانی، عناوین موضوعات «دانشنامه فرهنگ، تمدن و مشاهیر استان همدان» را شامل سه دوره: 1. قبل از اسلام 2. آغاز دوران اسلامی تا مشروطیت 3. دوران معاصر، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس عنوان کرد و گفت: این دانشنامه، در 10 سر مدخل اصلی و کارگروه: 1. کلیات؛ همدانشناسی 2. طبیعت و جغرافیا 3. اقتصاد 4. تاریخ سیاسی 5. بافت اجتماعی 6. فرهنگ، ادب و هنر 7. دین، عرفان و ادبیات عربی 8. سیمای تاریخی استان 9. مدیریت 10.انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تهیه شده است.
پیشبینی انتشار 60 اثر دانشنامه همدان در 1400
سید محمدباقر حسینی در تشریح مراحل و محصولات دانش نامه استان همدان، در زمینه آثار منتشره در دست انتشار حوزه هنری استان نیز اظهار کرد: این آثار در قالب 141 اثر، شامل: 127 کتاب و 14 اثر هنری در مراحل مختلف به انجام رسیده است که آثار منتشره تا پایان سال 1399 برابر 35 اثر شامل 27 کتاب، 5 آلبوم موسیقی و 3 فیلم مستند؛ آثار منتشره در بهار و تابستان 1400 برابر 30 اثر شامل 29 کتاب و یک فیلم مستند و پیشبینی آثار منتشره در پاییز و زمستان 1400 برابر 30کتاب است.
رئیس حوزه هنری استان همدان با بیان اینکه برای پیشروی طبق این برنامه‌ریزی ها اعتبارات مناسبی نیاز است، خاطرنشان کرد: آثار پیش بینی انتشار نیز برای سال 1401 نیز برابر 46 اثر شامل 41 کتاب، پنج فیلم مستند است.
وی در بخش پایانی این گفت‌و‌گو به معرفی برخی آثار منتشره در این زمینه پرداخت؛ مانند: فرهنگ اصطلاحات عامیانه همدانی1و2، کتاب‌شناسی همدان1و2، موسیقی ترکی همدان، پزشکی مردمانه در همدان، فرهنگ نامجاهای همدان، خانه‌های قدیمی همدان1و2، زمستان قدیم همدان (مجموعه عکس)، جولان؛ معماری محله قدیمی همدان، قهوه‌خانه در همدان، مطبوعات استان همدان، گوزل داغلار(کوههای زیبا)؛ آلبوم موسیقی اقوام1؛ ترکی، آهنگساز: مرتضی فطری، خواننده: حقرضا فطری [پ2]؛ هونیا(آواز)؛ آلبوم موسیقی اقوام2؛ کردی، تنظیم: آسو عبداللهبیگی، خوانندگان: حبیب احمدی، حافظ فعلهگری [پ2]سِیلی نَکِردی؛ آلبوم موسیقی اقوام3؛ لری، تنظیم قطعات: فرهاد کریمی، خواننده: علی جباری [پ2]؛ هِمِدان؛ آلبوم موسیقی اقوام4؛ گویش همدانی1، آهنگساز: شاهین ترکمان، خواننده: حمزه بابائیان [پ2]؛ هِمِدان؛ آلبوم موسیقی اقوام5؛ گویش همدانی2، آهنگساز: رضا عباسی، خواننده: کوروش مؤمنی [پ2]، واژه‌نامه همدانی، سفال‌گری و سفال در ایران و همدان (دوران اسلامی)، مساجد تاریخی همدان و غیره.
با تشکر از سرکار خانم شکیبا کولیوند و رسانه محترم سپهر غرب