گویش «همدانی» و ریشه آن در تمام گویش‌ها...
محمدعلی نوریون متولد ۱۳۴۳ همدان، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی است که اکنون بخش چهارجلدی "فرهنگ و اصطلاحات عامیانه همدانی" دانشنامه همدان را در دست تالیف دارد.
این پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی همدان فعالیت هایی چون آموزش زبان و ادبیات فارسی و علوم انسانی در پایه های تحصیلی راهنمایی، دبیرستان، پیش دانشگاهی و دانشگاه دارد و تحقیق و مطالعه در زمینه های ادبی، فرهنگی و شرکت در انجمن‌های علمی و ادبی داشته است.
از آثار و تالیفات این استاد می توان به دستور زبان گویش همدانی، داستان‌های کوتاه مثنوی، فرهنگ اصطلاحات عامیانه همدانی، آموزه های اخلاقی در شعر ایرج میرزا، سفرنامه عتبات عالیات، تتبعات ادبی اروپاییان در ادب فارسی و پاره‌ای اشعار و یادداشت های متفرقه اشاره کرد.
اما گفت‌وگویی با استاد در خصوص اصطلاحات و فرهنگ عامیانه همدانی دانشنامه که دو جلد آن نگارش شده و دو جلد در دست تالیف است داشتیم که در زیر می‌خوانید.
ابتدا بفرمایید دانشنامه "اصطلاحات و فرهنگ عامیامه همدانی" در چند جلد نگارش شده است.
نوریون: این کتاب در چهار جلد است که جلد اول در سال ۹۵ و جلد دوم در سال ۹۹ با همت و تلاش حوزه هنری همدان به چاپ رسیده و گردآوری شده و امیدواریم جلدهای دیگر نیز به زودی به زیور طبع آراسته شود و دوستداران فرهنگ عامه از شیرینی و جذابیت این کتاب ها بهره مند شوند.
این دانشنامه به دنبال آشنایی با اصطلاحات، امثال، لطایف و ظرایف در گویش مردم همدان در گذشته و ثبت و ضبط این ها برای آیندگان است.
در این فرهنگ چهارجلدی بسیاری از اصطلاحات و امثال که در گفت‌وگوهای مردم به کار می رفت گردآوری شده و ترانه های کوتاه و بلند به ویژه ترانه های بسیار دلنشین قالیبافان قدیم خود نمونه‌ای از جنبه‌های این کتاب است.
لهجه همدان برگرفته از کجاست و به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟
نوریون: ابتدا تفاوت لهجه و گویش را باید بگویم؛ هر محله، منطقه و شهری در یک زبان که با هم مشترک هستند، گویش‌های مختلفی دارند مثلا زبان فارسی به گویش‌های تهرانی، اصفهانی، همدانی و... است و حتی ممکن است گویش‌ها در یک شهر و منطقه تفاوت داشته باشد، لهجه این است که مثلا انگلیسی زبانی می‌خواهد فارسی حرف بزند.
هرکدام از مناطقی که گفته شد گویشی دارند ولی اینکه دیرینه این گویش کجا هست، شاید نتوان به قطعیت گفت چون در تاریخ چیزی به اسم گویش ثبت نشده است.
با توجه به اینکه تاکنون و از حدود ۱۵۰ سال پیش درباره گویش ها چیزی نوشته نشده و در حدود ۱۵۰ سال پیش فقط سبک ادبی نوشته می شده، درباره گویش‌ها چیزی گفته نشده است؛ اینکه گویش همدانی به کجا بر می‌گردد و آیا به صورت فهلوی یا لری بوده برای ما معلوم نیست.
بخشی از دوبیتی های باباطاهر مربوط به فهلوی هاست و نوشتارهایی از باباطاهر در این زمینه وجود دارد اما باز تاریخچه دقیقی از گویش نیست و دهان به دهان به ما رسیده و ما نمی توانیم دقیق بگوییم.
در گویش همدانی اصطلاحات یا کلماتی به عربی، کردی، لری و ....دیده می‌شود؟
نوریون: مسلما همه زبان‌ها از همه وام گرفتند، مثلا خود زبان فارسی از ترکی و کردی وام گرفته و حتی کردی با فارسی هم ریشه است و گویش همدانی نیز لری و ترکی و کردی زیاد دارد و در میان اصطلاحات، کنایات و ضرب‌المثل های همدان ریشه همه گویش‌ها دیده می‌شود.
برای ماندگاری این گویش چه باید کرد؟ چون برخی خجالت می‌کشند که به گویش محلی صحبت کنند.
نوریون: این مسئله مربوط به گویش همدان نیست این مسئله همه زبان‌ها است.
به نظر من فرهنگی غالب است که بیشترین گویندگان را دارد و قدرت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی گویندگان آن زبان است.
چرا زبان انگلیسی ارزش بیشتری دارد؟ چون گویندگان بیشتری دارد و قدرت در دست کسانی است که با این زبان تکلم می کنند و در ایران نیز گویش تهران غالب است.
مسلما مردم به گویش غالب روی می آورند و وقتی تلویزیون و رادیو به گویش تهرانی روی می آورند مردم نیز به سمت آن می روند که در این خصوص می‌توان به ضرب‌المثل "مرغ همسایه غاز است" اشاره کرد که ما چیزی را که داریم را کمتر از دیگران می‌دانیم.
علت دیگر اینکه رسانه های ملی وقتی برنامه و سریال درست می‌کنند، شخصیت های منفی یا پایین را گویش های غیر تهرانی را در نظر می‌گیرند و این نیز بی‌تاثیر نیست و اینگونه به گویش محلی بی توجهی می شود.
اصطلاحات همدانی رو به فراموشی رفته و ما در این کتاب‌ها اصطلاحاتی را آورده ایم که خیلی ها نشنیده‌اند و شاید یکی از اهداف ما این است که این فرهنگ زنده شود.
هدف از تالیف و تدوین کتاب "اصطلاحات عامیانه همدان" چه بوده است؟
نوریون: در مورد اصطلاحات همدانی در رابطه با واژه های همدانی آقای گروسی زحمت کشیده واژه های همدانی را گردآوری کرده‌اند ولی کار ما اصطلاحات است از جمله ضرب المثل ها و کنایات که مفاهیمی فرهنگی و تربیتی است را گردآوری کردیم که قبلا گردآوری نشده و برای اولین بار بار در سطح کلان گردآوری شده است و این ها برای آینده می ماند و از این ها برای کارهای فرهنگی در آینده استفاده می شود.
این اصطلاحات خیلی از مسائل فرهنگی را در بردارد از جمله نحوه برخورد افراد جامعه و نحوه دیدگاه های مردم، نحوه دوستی‌ها و... در این ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات آمده و می‌تواند در آینده به عنوان مرجع و منبعی برای تحقیقات استفاده شود.
از تعداد واژه‌ها و اصطلاحات همدانی اطلاعاتی دارید؟
نوریون: اینکه بگوییم این اصطلاح مخصوص همدان بوده یا نه دشوار است، چون مردم همدان که مردم دیرینه و کهن هستند به جاهای دیگری رفته و از جاهای دیگری به همدان آمدند، پس نمی توان صددرصد گفت برای همدان است.
اما آنهایی تا جایی که توانستیم تحقیق کنیم و در فرهنگ‌های دیگر ندیدیم، مشخص کردیم که این اصطلاح مخصوص همدان است مثلا یکسری اصطلاحات همچون نام محل، افراد خاص و... واضح است که مربوط به همدان است.
به نظر شما چقدر این اصطلاحات و گویش‌ها در کتب دانشگاهی و ادبی ما جا باز کرده و وجود دارد؟ و آیا لازم است که به این مهم در دانشگاه‌ها پرداخته شود؟
نوریون: مسلما آشنایی با فرهنگ عامه یکی از نیازهای جامعه است و باید در دانشگاه ها به این مهم پرداخته شود و در رشته های ادبیات دیده شود.
سپاسگزارم، اگر صحبت پایانی هست بفرمایید.
نوریون: تشکر از شما برای این مصاحبه؛ اما اگر مقدور است برای شناخت مردم با این کتاب اطلاع‌رسانی شود و با مراکز فرهنگی، دانشگاهی و کتابخانه‌ها برای تهیه این کتاب ارتباط بگیرید زیرا مسلما این کتاب ارزش خواندن دارد ولی شناخته نشده است.
« با تشکر از خبرگزاری محترم فارس و سرکار خانم حسینی »
