رمان فارسی جایگزین ندارد
تیمور آقامحمدی، نویسنده و مدرس ادبیات داستانی است و تاکنون در این حوزه مجموعه داستان مادربزرگ پیام مرده (1394) و رمان نوجوان رونی یک پیانو قورت داده (1398) را در انتشارات شهرستان ادب و سوره مهر منتشر کرده و به‌زودی نیز رمان بزرگ‌سال همه از این نویسنده منتشر خواهد شد. با او که در جایگاه معاون فرهنگی و هنری حوزه هنری استان همدان نشسته است، در باب ادبیات داستانی امروز به گفت‌وگو نشسته‌ایم:
به نظر شما در چه نقطه‌ای از ادبیات داستانی انقلاب اسلامی ایستاده‌ایم؟
نخستین رمان فارسی به اسلوب غربی، رمان تاریخ غیرت نوشته شیخ موسی نثری است که اتفاقاً بعد از حدود صدسال که از نظرها پنهان بود، سال گذشته توسط حوزه هنری استان همدان و در قالب دانش‌نامه استان منتشر شد.
در این 120 سال عمر ادبیات داستانی، فرازوفرودهای فراوانی وجود داشته است. آشنایی با ادبیات غرب به‌ویژه فرانسه، نویسندگان ما را بر آن داشت که به قصه‌سازی نه به شیوه‌های کلاسیک ایرانی، بلکه به قاعده مدرن و روز دنیا دست بزنند. از آنجا که نوقدم بودند، دست به آزمون‌وخطا زدند؛ محمدعلی جمال‌زاده بر ادبیات عامیانه تکیه کرد و صادق هدایت به اندیشه و فرم‌های نوین غرب بدون توجه به نثر فارسی و جهان ایرانی چنگ زد. ادامه‌دهندگان هم هرکدام از این سوابق بهره بردند و در مقاطعی آثار درخوری خلق شد و در برهه‌هایی نیز هرچه نوشتند، جز بیانیه‌های سیاسی و حزبی، چیز دیگری نبود.
پس از انقلاب اسلامی نیز رویکرد تازه‌ای به جریان داستان‌نویسی افزوده شد، ادبیات متعهد و انقلابی؛ نویسندگانی که دل در گرو آرمان‌های انقلابی دارند، کوشیدند آثاری بیافریند که متفاوت از گذشته باشد و راه نویی باز کردند. قاعدتاً اینان نیز ابتدا آزمون‌وخطا داشتند و درنهایت می‌توان گفت که از آثار شعاری و هیجانی فاصله گرفتند و به ذات ادبیات نزدیک شدند. امروز اگر دقیق‌تر بنگریم، رمان‌هایی را می‌یابیم که از استانداردهای بالایی برخوردارند؛ هرچند کم، اما هستند. رمان انقلاب زمانی می‌تواند به شکوفایی برسد که به‌حقیقت دست به انقلابی در محتوا و فرم بزند؛ رمان جدید، حاصل دیگر شدن نویسنده است.
تولیدات ادبی حوزه هنری استان همدان در این حیطه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
باید مشخص کرد که آیا خواستمان خلق اثری ادبی است و یا اثری صرفاً اعتقادی. با اولی می‌توان به دومی رسید، اما امکان رویداد عکس آن وجود ندارد. شما در آغاز باید اثری تولید کنید که ادبی محسوب شود و در این دایره جای بگیرد، بعد می‌رسیم به اینکه درون‌مایه اثر و جهت‌گیری متن چیست.
شما هرگز نمی‌توانید اعتقادات و آرمان‌های مستقیم خود را در خلق اثر اولویت قرار بدهید، بایستی همه‌چیز در جان و تن متن تنیده شده باشد و نه در ظاهر آن. ازاین‌رو من مجموعه داستان به‌هم‌پیوسته ماندن نوشته مرتضی فرجی (از تولیدات حوزه هنری استان همدان) را اثری ایرانی و انقلابی می‌دانم، با اینکه موضوع داستان‌ها نه انقلاب که همدان است.
در همه این سال‌ها از هنرمندی نخواسته‌ایم که وسیله‌ای شود برای بیان ارزش‌های مورد حمایت حوزه هنری، چراکه این کار از هنر به دور است و هنرمند سفارش‌پذیر نیست. هنرمند باورمند نیازی به توصیه ندارد، او هرچه خلق می‌کند انقلابی است، انقلابِ درونی، انقلابِ منیّت، انقلابی بر خود. اتفاقاً هرجا طبق نظر کارشناسان به این نتیجه رسیده‌ایم که اثری شعارزده و غیر هنری است، حتماً به اطلاع هنرمند رسانده‌ایم که از آن پرهیز کند؛ چراکه رسالت راستین هنرمند این است که به موضوعی بپردازد که نه‌تنها به آن علاقه‌مند بوده، بلکه به درجه‌ای رسیده که جز آن موضوع نمی‌تواند به چیز دیگری بیندیشد، این یعنی برآمدن از نفس واقعی هنرمند.
به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر تاریخ شفاهی و خاطرات پُررنگ‌تر از ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بوده، آیا پرداختن به تاریخ شفاهی، خلأ رمان انقلاب را پُررنگ کرده است؟
رمان و داستان کوتاه هیچ جایگزینی ندارند. بله، تولیدات تاریخ شفاهی و خاطرات افزایش چشمگیری داشته است، اما آیا هر افزایشی نشانه‌ای بر کیفیت ادبی آن‌ها بوده؟ بر کسی پوشیده نیست که تعدادی از این آثار قابلیت انتشار بین‌المللی دارند و به خانه بسیاری از ایرانی‌ها راه پیدا کرده و نویسندگان داستان و هنرمندان سینما و تئاتر از دستاوردهای تاریخ شفاهی بهره‌مند شده‌اند، حتی امروز به نقطه‌ای رسیده‌ایم که صاحب‌نظران به فکر نظریه‌پردازی در این زمینه هم افتاده‌اند که همه این‌ها جای تقدیر دارد؛ اما شما نمی‌توانید به مقایسه دو حوزه جدا از هم و ارزش‌گذاری آن بپردازید، چراکه ادبیات داستانی در حوزه ادبیات خلاقه جای می‌گیرد و تاریخ شفاهی ثبت رخدادهای تاریخی است و دور از این ماجرا. نویسنده ادبیات داستانی گاه از هیچ، شاهکار می‌آفریند؛ تاریخ‌نگار شفاهی اما داشته‌های فراوانی دارد و هنرش در مصاحبه و تدوین است.
برنامه‌های حوزه هنری استان همدان برای تربیت نویسندگان تراز انقلاب به‌ویژه در حوزه رمان چیست؟
خوشبختانه همدان جزء معدود مراکز استانی است که به شکلی منظم و مستمر برنامه‌های مدون آموزش داستان‌نویسی هفتگی دارد. علاقه‌مندان مستعد ابتدا باید وارد دوره داستان‌نویسی مقدماتی شوند و زیر نظر استاد سیدمیثم موسویان در دو دوره 6 ماهه، نکات اولیه داستان‌نویسی را بیاموزند و تمرین کنند، در پایان هر دوره آزمون کتبی صورت می‌گیرد و از هنرآموزان یک داستان کوتاه گرفته می‌شود.
پس از کسب امتیازات لازم به دوره داستان‌نویسی پیشرفته راه می‌یابند و زیر نظر استاد مرتضی فرجی، به آموختن نکات تکمیلی و حرفه‌ای مشغول می‌شوند. پس از کسب مهارت‌های لازم، تأیید استاد و ارائه طرح رمان می‌توانند در دوره خانه رمان که زیر نظر بنده است، شرکت کنند.
اعضای خانه رمان همدان از نویسندگان صاحب کتاب و نام استان تشکیل شده که شیوه‌های رمان‌نویسی را می‌آموزند و به تولید رمان‌های دلخواه خود می‌پردازند. تاکنون بخشی از آثار تولیدشده در خانه رمان همدان توسط حوزه هنری استان همدان یا ناشران برتر کشور منتشر شده است.